Merchandise
‘Een vrijwel afgesloten UEFA-supercompetitie zal de Eredivisie doen devalueren’
Voor wat meer duiding gaan we eens langs bij een man die dicht op het vuur zit: Jacco Swart. Hij was tot voor kort directeur van de Eredivisie CV, maar vorige maand stapte hij over naar de European Leagues. Een Zwitserse organisatie die de belangen van de nationale competities behartigt. ‘Het plan dat de UEFA heeft gepresenteerd is een grote bedreiging voor de onvoorspelbaarheid en waarde van heel veel nationale competities. Het lijkt daarom niets minder dan een oorlogsverklaring’, opent hij. ‘Wat ze voorstellen is: een vrijwel afgesloten supercompetitie met veel meer speeldagen, die een geduchte concurrent wordt van de Eredivisie en ook alle andere nationale competities zal devalueren.’
KEIHARDE KOERS
Het idee voor een nieuwe, exclusieve Champions League is voortgekomen uit een constante angst dat megaclubs zelf een competitie gaan opzetten. In 2016 was dat moment al dichtbij, toen er werd geschermd met een Amerikaanse investeerder. Destijds kocht de UEFA de morrende elite af met meer geld en meer tickets. Maar dat was niet genoeg. Onder leiding van de machtige Juventus-baas Andrea Agnelli varen voetbalmultinationals zoals Barcelona, Real Madrid en Paris Saint-Germain sindsdien een keiharde koers. Agnelli is voorzitter van de European Club Association (ECA) en een machtige speler op het Europese toneel. Namens alle aangesloten clubs (dik tweehonderd) mag hij onderhandelen met de UEFA. Swart: ‘De ECA behartigt in feite alleen de belangen van de allergrootste clubs in Europa. De UEFA en ECA werken nauw samen. Sinds een paar jaar hebben ze een gezamenlijke commerciële onderneming waarin ze de rechten van de Champions League en de Europa League exploiteren. Er is een constante angst dat de allergrootste clubs een eigen pad kiezen. De UEFA knikt en buigt steeds dieper om ze aan boord te houden. Ik snap het dilemma. Maar tot hoever ga je als overkoepelende bond om een klein groepje tevreden te houden? Wat ze ons hebben gepresenteerd, is een bom onder de nationale competities, de bakermat van het voetbal waar alle jeugd wordt opgeleid.’
NIEUW TOERNOOI
Wat ligt er nu precies op tafel? Swart klapt zijn laptop open en klikt naar de sheets. ‘Vaststaat dat er in 2021 een derde Europese laag bij komt; een nieuw toernooi naast de Champions League en de Europa League. Daar gaan 32 clubs aan meedoen. Het idee is nu die onderste laag vanaf 2024 te vergroten van 32 naar 64 clubs, waardoor er in totaal 128 teams deelnemen aan Europees voetbal. Tussen al die niveaus wil de UEFA dan promotie en degradatie gaan invoeren. De toegang tot de Champions League via goede prestaties in de nationale competities verdwijnt vrijwel volledig.’
Kijken we naar de Champions League, dan hebben de UEFA en de ECA/Agnelli een systeem voorgesteld met vier poules van acht. ‘De beste vier van elke groep gaan naar de knock-outs, maar belangrijker: in totaal zes clubs uit iedere poule zouden verzekerd zijn van nóg een jaar Champions League. De onderste twee degraderen naar de Europa League en blijven dus – ongeacht hun prestaties in de nationale competitie – Europees spelen. Doordat de vier halve finalisten in de Europa League promoveren, zijn er voor de Champions League al 28 plaatsen vergeven. Dus dan zijn er slechts vier tickets over die verdiend kunnen worden door kampioen te worden in eigen land. Dat is zowel sportief als economisch een enorme afwaardering van de nationale competities. De UEFA zegt: “Europese toernooien blijven open voor iedereen”, maar dat is natuurlijk niet zo. In elk geval niet de Champions League en ook voor de Europa League wordt de toegang gedeeltelijk gesloten. Zou dit plan doorgaan en ben je er in 2024 niet bij, dan kom je daar bijna niet meer tussen. Het is natuurlijk geen toeval dat PSV juist nu een plan ontrolt met als doel tegen die tijd bij de top 32 te horen.’
WEERSTAND EN KRITIEK
Toen de plannen doorsijpelden, werd verbijsterd en verontwaardigd gereageerd. Hoe kon een Europese bond zijn oren zo laten hangen naar een paar clubs? Tal van competities en ook een groot deel van de ECA-clubs – die zich niet vertegenwoordigd voelen door Agnelli – kwamen in opstand. ‘De UEFA is geschrokken van alle weerstand en kritiek en daarom wordt nu iedereen aangemoedigd alternatievenaan te dragen. Er zijn ferme statements gekomen uit alle hoeken in Europa. Van de Premier League, de Bundesliga en de Ligue 1, maar ook van de competities in Denemarken en Zwitserland. Unaniem hebben ze dat afgekeurd. Ook bonden hebben zich kritisch uitgelaten en zelfs UEFA-bestuurders uiten publiekelijk kritiek.’ Vanuit de Eredivisie kwam er echter géén afkeurend statement. Waarom? ’De intentie was samen met de KNVB een verklaring naar buiten te brengen. Ik werk nu niet meer bij de Eredivisie en ben daar dus niet meer bij betrokken, maar dat zou in mijn optiek wel een goede zaak zijn. Volgens mij moet het besef nog groeien wat een enorme bedreiging er boven ons hoofd hangt.’
Het is maar de vraag of de Eredivisie net zo’n uitgesproken tegenstander is als veel andere competities. Ajax-directeur Edwin van der Sar is vicevoorzitter van de ECA en lijkt de plannen eerder te steunen dan af te keuren. Swart: ‘In mijn beleving is Edwin heel dicht betrokken bij de beleidskeuzes van de ECA. Als ik hem goed beluister, is hij ondersteunend aan Agnelli. Vermoedelijk rekent Ajax erop dat ze bij die 32 gaan horen. Een andere verklaring kan ik niet bedenken, want voor het voetbal is dit een slecht plan. Je draait de Eredivisie en een heleboel andere competities de nek om.’
Swart voorspelt desastreuze gevolgen voor het gros van de clubs. ‘Totale competities devalueren, omdat het kampioenschap niet meer leidt tot het beste Europese ticket. In theorie kan het zo zijn dat PSV derde wordt in de Eredivisie, maar toch mag meedoen in de Champions League, en de landskampioen niet. Wat is de schaal dan nog waard? Bovendien gaat het aantal groepswedstrijden omhoog van zes naar veertien. Dan zijn er ook nog play-offs bedacht tussen de nummers zes en zeven, om te beslissen over handhaving en degradatie. Dan praat je in totaal dus over zestien Europese speeldagen tot aan de winterstop. Er ontstaat daardoor een heel andere balans tussen de wedstrijden nationaal en internationaal. De belangen verschuiven. Stel dat PSV of Ajax erin zit. Die clubs gaan wegen: Waar stel ik mijn beste spelers op? Ik zie een model voor me waarin ze met Onder-21 in de Keuken Kampioen Divisie zitten, met Onder-23 in de Eredivisie en met hun topelftal in de Champions League. Voor de overgrote meerderheid die niet Europees speelt, zijn de gevolgen enorm. Het verdienmodel van FC Groningen en FC Emmen zit voor honderd procent in de Eredivisie. Als seizoenkaarten en tv-rechten minder waard worden, krijgen honderden clubs in Europa het ontzettend zwaar. Wij zijn er mordicus op tegen dat de nationale leagues linksom of rechtsom worden gedwongen meer Europese speeldagen in te plannen ten koste van de nationale wedstrijden. Als de UEFA dit doorzet, wat ik me niet kan voorstellen, zal het druk worden in de internationale rechtbanken van Genève en Brussel.’[Hilal Ben Moussa van FC Emmen is Mimoun Mahi (FC Groningen) te snel af. ‘Voor die clubs zit het verdienmodel honderd procent in de Eredivisie.’]
Hilal Ben Moussa van FC Emmen is Mimoun Mahi (FC Groningen) te snel af. ‘Voor die clubs zit het verdienmodel honderd procent in de Eredivisie.’STEILE PIRAMIDE
De UEFA en de ECA staan er nou niet om bekend dat ze gevoelig zijn voor inhoudelijke argumenten. Ze laten zich vooral leiden door de euro. Geef de topclubs eens ongelijk. Je zou ook kunnen zeggen: logisch dat ze een nieuwe opzet eisen. Hun merkwaarde is gigantisch en die willen ze optimaal benutten. Waarom zouden ze zich voor altijd moeten voegen naar de monopolist UEFA terwijl ze zelf ook prima iets kunnen organiseren? Swart heeft als directeur van de Eredivisie bovendien zelf ervaren hoe ingewikkeld het is alle uiteenlopende belangen te verenigen. Twee jaar leidde hij de gesprekken over de verander-agenda en al die tijd bleven de clubs tot op het bot verdeeld over een nieuw format in de Eredivisie. Hoe moet je op veel grotere schaal dan zoveel clubs uit zoveel landen op één lijn krijgen? ‘Nou, zo ingewikkeld is het ook weer niet. De Champions League is eigendom van de UEFA en niet van de clubs. Het UEFA-bestuur (met Michael van Praag, red.) beslist uiteindelijk. Ze hebben niet zoals in de Eredivisie een vijfzesde meerderheid nodig van de deelnemers aan de competitie. Het UEFA-bestuur moet zijn verantwoordelijkheid pakken en besluiten wat goed is voor de voetbalsport in zijn algemeenheid. Maar het merkwaardige van het hele verhaal is dat de UEFA zich nu ontpopt als een concurrent. Ze zijn als overkoepelende bond de hoeder en regelgever van het voetbal in het hele continent, maar het begint nu meer te lijken op een league-organisatie die winstmaximalisatie in de Champions League nastreeft. Wat ze hebben voorgesteld is een ontzettend steile piramide, met negatieve gevolgen voor betaald voetbal in de breedte.’
ZORGEN
In de loop der jaren stonden de nationale competities al vaker onder druk. De organisatie waarvoor Jacco Swart nu werkt, de European Leagues, is opgericht door veertien competities (waaronder de Eredivisie) die in 2005 de handen ineen sloegen toen verhalen over een afscheiding de kop op bleven steken. Lang was het verbond een papieren tijger, maar met meer dan dertig aangesloten competities en een afgedwongen zetel in het UEFA-bestuur slaagt de coalitie er de laatste jaren in een sterkere vuist te maken. ‘Meer dan ooit lukt het nu clubs en competities te mobiliseren. Het beste voorbeeld was een grote bijeenkomst in Madrid, in mei, waar 240 clubs op afkwamen, waaronder 70 tot 80 van de ECA. Die maken zich vrijwel allemaal zorgen. Er wordt aan hun stoelpoten gezaagd. Jan de Jong van Feyenoord heeft terecht zijn zorgen uitgesproken. Hij is bezig met een groot nieuw stadion. Stel dat Feyenoord niet meedoet aan het besloten feest in Europa. Dan moeten ze hier met een gigantisch stadion opereren in een markt die veel minder interessant is geworden voor fans en sponsors.’
Agnelli stelt juist dat zijn voorstel uitstekend is voor de subtop. Hij noemde Ajax als voorbeeld. Een megamerk dat zijn waarde nu niet optimaal kan verzilveren zolang de Amsterdammers elk jaar het risico lopen dat ze in de voorronden stranden. ‘Ik snap heel goed dat Ajax er gek van wordt. Ze hebben het internationaal fantastisch gedaan, pakken de dubbel in Nederland, maar moeten toch weer van voren af aan beginnen in de kwalificatie. Dat is een rem op hun groei. Enerzijds zijn clubs gebaat bij instabiliteit omdat dit de onvoorspelbaarheid op het veld vergroot. Anderzijds is het ook logisch dat ze zoeken naar een systeem met minder grilligheid. Maar in Europese competities kan de UEFA dat ook gewoon regelen door het geld evenwichtiger te verdelen, zodat de Europa League economisch interessanter wordt en niet zo ver af staat van de Champions League. En door minder toegangsbewijzen voor de Champions League te garanderen aan de allergrootste clubs.’
Het is bovendien maar de vraag of Ajax zou mogen meedoen aan de nagestreefde supercompetitie. ‘Het is hogeschoolpoker als je daar gemakshalve van uitgaat. Zoals de UEFA het aan ons heeft gepresenteerd, mogen vijf clubs uit de vijf toplanden meedoen. Dan zijn er dus al 25 plaatsen vergeven. Blijven er nog zeven over. Het idee is de deelnemers te selecteren op basis van Europese punten die over een periode van vier jaar worden behaald. Je kan nu al voorzien dat clubs enorme risico’s gaan nemen om erbij te horen in 2024. Amerikanen, Russen en Qatari met een club in eigendom zullen niet kijken op een miljardje meer of minder. Dat wordt een sprint met een gigantische stofwolk tot aan de startlijn. Het is niet zomaar gezegd dat Ajax of PSV erin terecht gaat komen. Bovendien: ook in zo’n systeem kan een Nederlandse club niet blijvend concurreren met de top. De kans op degradatie is reëel. Het wordt echt een feestje van een paar clubs uit een paar landen.’
KNVB-voorman Eric Gudde voorspelde al dat het voetbal uiteindelijk zal uitmonden in een soort Formule 1: een stuk of twintig topclubs die de wereld over trekken. Swart knikt. ‘Het voetbal staat op een kruispunt. Er gaat nu snel een bepalende richting gekozen worden. De winst is dat de UEFA en ECA na een storm van kritiek terug moeten naar de tekentafel, maar dat is absoluut niet genoeg. Het grote gevaar is dat dit model met promotie/degradatie het uitgangspunt blijft en dat men alleen wat gaat schaven aan de aantallen. De UEFA en de ECA zeggen steeds dat alles open ligt, maar dat vragen wij ons af. Het plan dat ze presenteerden was heel concreet en gedetailleerd, dat was niet het resultaat van effetjes brainstormen. Het lijkt nu even rustig, maar dat is schijn, want bij dit soort onderwerpen geldt: waar rook is, is vuur. Wij vinden dat de UEFA overeenstemming moet bereiken met ons en de andere betrokken partijen. Ook de clubs in de Eredivisie moeten zich echt realiseren: als we nu niet opstaan, zijn we straks gezien.’
